پوست یکی از اندامهای بدن است که لایههای بیرونی و درونی آن در جلوگیری از ورود میکروبها به بدن نقش دارند.
لایه بیرونی شامل چندین لایه سلول پوششی است که خارجیترین سلولهای آن مردهاند. سلولهای مرده به تدریج میریزند و به این ترتیب میکروبهایی را که به آنها چسبیدهاند از بدن دور میکنند.
در لایه درونی بافت پیوندی رشتهای وجود دارد که رشتهها در آن به طرز محکمی به هم تابیدهاند. این لایه محکم و بادوام است. لایه درونی عملا سدی محکم و غیرقابل نفوذ است. چرم که از پوست جانوران درست میشود مربوط به همین لایه است.
پوست فقط یک سد ساده نیست بلکه ترشحات مختلفی هم دارد. سطح پوست را مادهای چرب میپوشاند. این ماده به علت داشتن اسیدهای چرب خاصیت اسیدی دارد. محیط اسیدی برای زندگی میکروبهای بیماریزا مناسب نیست.
یکی دیگر از ترشحات پوست عرق است. در عرق نمک و لیزوزوم وجود دارد که هر دو برای زندگی باکتریها مناسب نیستند.
در سطح پوست ما میکروبهایی زندگی میکنند که با شرایط پوست از جمله اسیدی بودن سازش یافتهاند. این میکروبها از تکثیر میکروبهای بیماریزا جلوگیری میکند چون در رقابت برای کسب غذا بر آنها پیروز میشود.
با اینکه پوست سد محکمیست اما همه جای بدن را نپوشانده است. دستگاههای تنفس، گوارش و ادراری تناسلی با محیط بیرون در ارتباط هستند و امکان نفوذ میکروب از طریق آنها وجود دارد. سطح مجاری این دستگاهها را مخاط پوشانده است.
مخاط از یک بافت پوششی با آستری از بافت پیوندی تشکیل شده است و ماده چسبناکی را به نام ماده مخاطی ترشح میکند.
سلولهای پوششی به هم چسبیدهاند و سدی را ایجاد میکنند. همچنین ماده مخاطی که چسبناک است میکروبها را به دام میاندازد و از پیشروی آنها جلوگیری میکند. ترشحات مخاط با داشتن لیزوزیم موجب کشته شدن باکتریها میشود.
علاوه بر مخاط در هر کدام از دستگاههای یاد شده سازوکارهای دیگریهم برای مبارزه با میکروبها وجود دارد. به عنوان مثال:
۱-مخاط مژکدار در دستگاه تنفس مانع نفوذ میکروبها به بخشهای عمیقتر میشود.
۲-در دستگاه گوارش، بزق لیزوزیم دارد.
۳-اسید معده میکروبهای موجود در غذا را نابود میسازد.
۴-سازوکارهایی مثل عطسه و سرفه، استفراغ، مدفوع و ادرار باعث بیرون راندن میکروبهای مجاری میشود.
۵-اشک با داشتن لیزوزیم و نمک از چشم محافظت میکند.
چنان که میبینیم میکروبها از هر نوعی که باشند هنگام ورود به بدن با خط اول دفاع بدن روبهرو میشوند. پوست و مخاط در برابر نفوذ میکروبها بدون توجه به نوع آنها سدی ایجاد میکنند. به این نوع دفاع دفاع غیراختصاصی میگویند. در دفاع غیراختصاصی روشهایی به کار گرفته میشود که در برابر طیف وسیعی از میکروبها موثر است. در مقابل دستگاه ایمنی میتواند به طور اختصاصی نیز در برابر میکروبها دفاع کند. در دفاع اختصاصی پاسخ دستگاه ایمنی فقط بر همان نوع میکروب موثراست و بر میکروبهایی از انواع دیگر اثری ندارد.
عامل بیماریزا صرفا میکروب نیست و میتواند کرم باشد.
خودآزمایی
به سوالات زیر به صورت بله و خیر پاسخ دهید و سپس پاسخنامه را بررسی کنید.
سوالات
الف. چربی سطح پوست برای زندگی کردن همه میکروبهای سطح پوست مضر است.
پاسخ سوال الف
نادرست. در سطح پوست ما میکروبهایی زندگی میکنند که با شرایط پوست از جمله اسیدی بودن سازش یافتهاند. این میکروبها از تکثیر میکروبهای بیماریزا جلوگیری میکند چون در رقابت برای کسب غذا بر آنها پیروز میشود..
ب. خط اول دفاعی بدن فقط از طریق نابود کردن میکروبهای بیماریزا عمل میکند.
پاسخ سوال ب
نادرست. این خط میتواند مثلا از طریق ادرار کردن میکروبها را از بدن دور کند.
پ. اپیدرم همانند درم با ریزش سلولها از ورود میکروبهای بیماریزا به بدن جلوگیری میکند.
پاسخ سوال پ
نادرست. این ویژگی صرفا برای اپیدرم صحیح است.